Spada poczucie szczęścia i znajomość własnych praw wśród dzieci. Raport Prawa dziecka w Polsce 2024

Raport pt. „Prawa dziecka w Polsce 2024” zawiera wyniki badania o prawach dziecka w Polsce przeprowadzonego na zlecenie UNICEF Polska przez IBRiS w październiku i listopadzie 2024 roku. Badanie zostało przeprowadzone wśród trzech grup respondentów: dzieci i młodzieży w wieku od 12 do 17 lat, rodziców, a także nauczycieli. Prezentuje obraz przestrzegania praw dziecka m.in. w rodzinie czy szkole, stan wiedzy i kwestie edukacji o prawach dziecka, a także najważniejsze wyzwania. Znacząca część ustaleń została porównana do wyników wcześniejszego badania przeprowadzonego w 2019 roku.

Prowadzenie stałego monitorowania wdrażania Konwencji o prawach dziecka, w tym regularnych badań dotyczących problematyki realizowania praw dziecka, a także szerzej – sytuacji dzieci w Polsce, to kluczowe działania podejmowane przez UNICEF Polska. W badaniu, które mamy przyjemność Państwu zaprezentować, znalazły się nowe zagadnienia, które pozwoliły szerzej zbadać m.in. tematykę partycypacji dzieci i młodzieży, czy też trafniej zidentyfikować wyzwania na przyszłość. Mam nadzieję, że zebrane przez nas dane przyczynią się do rozpoczęcia szerszej debaty na temat skuteczniejszego przestrzegania praw dziecka w Polsce – mówi Renata Bem, Dyrektor Generalna UNICEF Polska.

Spadek poczucia szczęścia u młodych

Jednym z kluczowych wniosków płynących z badania jest pogarszająca się kondycja psychospołeczna dzieci i młodzieży. 40% badanych deklaruje, że nie odczuwa szczęścia, co jest wynikiem o 16 p.p. gorszym od uzyskanego w 2019 roku. Dzieci jako źródła szczęścia wymieniają czas wolny, spotkania z przyjaciółmi oraz relacje z rodziną. Niestety szkoła w opinii badanych często jest powodem negatywnych doświadczeń. 7 na 10 dzieci wskazuje na stres związany ze szkołą jako najpoważniejszy problem. Tymczasem tylko 9% nauczycieli uznaje go za kluczowy. Z kolei 80% rodziców uważa swoje dzieci za szczęśliwe. Często dostrzegają występowanie u dzieci problemów emocjonalnych, ale jednocześnie nie zdają sobie sprawy z braku odczuwania przez nie szczęścia.

Przeprowadzone badania wskazują, że kondycja psychospołeczna dzieci i młodzieży pogarsza się. Spora i rosnąca część z nich nie odczuwa szczęścia, które jest istotnym komponentem pomyślnego rozwoju. Wśród problemów obniżających kondycję psychospołeczną dzieci i młodzieży dominuje stres doświadczany w szkole, ale także samotność i problemy z rówieśnikami, w tym z powodu przemocy z ich strony – mówi prof. Ewa Jarosz, Ekspertka współpracująca z UNICEF Polska, Uniwersytet Śląski w Katowicach.

Prawa dziecka w polskich szkołach

W 2024 roku młodzi przestrzeganie ich praw oceniają gorzej niż w 2019 roku. Bardzo poważny regres dotyczy przede wszystkim nauczycieli i szkoły. Tylko 38% badanych przyznaje, że nauczyciele przestrzegają praw dziecka. Jest to aż o 32 p.p. mniej niż w 2019 roku. Rodzice i ich podopieczni często nie znają praw dziecka mimo deklaracji nauczycieli na temat realizacji edukacji na ten temat. W porównaniu do 2019 roku wzrosły odsetki badanych, którzy nie wiedzą, czy tematyka ta była poruszana. O prawach dziecka słyszało 89% dzieci i młodzieży - o 6 p.p. mniej niż w 2019 roku.

7 na 10 rodziców rozmawia z dziećmi na temat ich praw. Ich dobrą znajomość deklaruje co drugi rodzic, a brak tej wiedzy – co dziesiąty. Z perspektywy nauczycieli sytuacja wygląda zdecydowanie lepiej, bo aż 91% deklaruje, że szkoła informuje o prawach dziecka, i jest to wynik o 12 p.p. lepszy niż w poprzednim pomiarze. Jednak te dane ponownie ukazują dysonans między opiniami badanych dzieci i dorosłych.

Przestrzeganie praw dziecka w Polsce nadal nie jest na satysfakcjonującym poziomie. W opinii dzieci i młodzieży zaznacza się wręcz spadek poziomu respektowania ich praw głównie przez nauczycieli, ale także przez rodziców. W zakresie promowanego w Europie przestrzegania prawa dzieci do partycypacji społecznej istniejące pod tym względem możliwości są dla polskich dzieci nadal niepełne. W rodzinie udział w decydowaniu rzadko wykracza poza indywidualne sprawy dziecka. W szkole wpływ młodych na życie szkoły i edukację także nie jest dla nich satysfakcjonujący. Edukacja o prawach dziecka realizowana w szkole jest mało efektywna i mało atrakcyjna dla dzieci – mówi prof. Ewa Jarosz, Ekspertka współpracująca z UNICEF Polska, Uniwersytet Śląski w Katowicach.

Partycypacja dzieci i młodzieży

Dane zgromadzone w raporcie wskazują także na ograniczoną decyzyjność dzieci i młodzieży. Widać wyraźny brak wpływu na sprawy dotyczące ich codziennego funkcjonowania w szkole, a także małe zainteresowanie działalnością społeczną. Tylko 20-28% młodzieży interesują aktywności takie jak prace samorządu uczniowskiego, młodzieżowe rady miast czy protesty. Najbardziej atrakcyjne z ich perspektywy są inicjatywy związane z ochroną środowiska i wsparciem potrzebujących (36%).

Rekomendacje

• Większa współpraca między szkołą a rodzicami
• Szkoła to znaczące środowisko dla dobrostanu dzieci, w którym wiele zależy od odpowiedniej komunikacji między rodzicami i nauczycielami i współdziałania obu stron.
• Wzmacnianie relacji uczniów z nauczycielami
• Tworzenie pozytywnych więzi poprzez wspólne inicjatywy i projekty sprzyja lepszemu funkcjonowaniu szkoły.
• Edukacja o prawach dziecka jako stały element programu
• Szkoła powinna systematycznie prowadzić rzetelną edukację na temat praw dziecka i ich praktycznego zastosowania.
• Rozwój kompetencji nauczycieli w zakresie praw dziecka
• W kształceniu pedagogów należy podkreślać znaczenie poszanowania godności i podmiotowości uczniów.
• Zwiększanie przestrzeni dla głosu uczniów
• Ważne jest poszerzanie możliwości realnej partycypacji dzieci w życiu szkoły i podejmowanie decyzji wspólnie z nimi.
• Wspieranie inicjatyw młodzieżowych

Szkoła powinna sprzyjać powstawaniu oddolnych projektów społecznych, zgodnych z zainteresowaniami i wartościami młodych ludzi.
 

Zapewnienie dzieciom bezpieczeństwa i odpowiedniej przestrzeni do rozwoju to priorytet. Prawa dzieci i edukacja na ich temat są kluczowe w osiąganiu tego celu. Najmłodsi powinni je znać, rozumieć i świadomie z nich korzystać. To my, dorośli, jesteśmy odpowiedzialni za to, by były one promowane i wdrażane, ale do tego niezbędna jest nam również gruntowna znajomość i rozumienie praw dziecka. Ponadto prawo młodych osób do uczestniczenia w procesach decyzyjnych musi być dostrzegane i respektowane. Powinniśmy umożliwić dzieciom partycypowanie w życiu społecznym, tworzyć przestrzeń do realizacji ich inicjatyw i uwzględniać ich głos - szczególnie w sprawach, które ich dotyczą – mówi Renata Bem, Dyrektor Generalna UNICEF Polska.

Pełen raport pt. „Prawa dziecka w Polsce 2024” dostępny jest na stronie www.unicef.pl/prawadziecka2024